روستای آتش بیگ کجاست؟

روستای آتش­بیگ از توابع بخش نظرکهریزی شهرستان هشترود واقع در استان آذربایجان­شرقی، یکی از قدیمی­ترین روستاهای آذربایجان­‌شرقی است که در طول تاریخ، وقایع بسیار مهمی در آن اتفاق افتاده است. این روستا به دلیل موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب و داشتن دو رودخانه بزرگ به نامهای قرّانقو و جبیند و همچنین چشمه­‌های فراوان، از جمله مناطق مهم تولیدات کشاورزی می­باشد و در صورت توجه بیشتر و سرمایه­‌گذاری می­تواند از نظر اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی به یکی از مناطق برجسته هشترود تبدیل شود که مهاجرت معکوس افراد از شهرهای اطراف به این روستا در سال­های اخیر گواهی این مطلب است. این روستا یکی از مهمترین روستاهایی است که به دلیل وجود ادارات دولتی و افراد دانشمند ، نقش مهمی در پرورش افراد برجسته و ماهر در زمینه­‌های علمی-پژوهشی، فرهنگی و اجتماعی در سطح منطقه دارد.

موقعیت جغرافیایی روستای آتش بیگ

این روستای کوهستانی و ناهموار با وسعت 5/142 کیلومتر مربع در موقعیت جغرافیایی 26/46 شرقی و 47/47 غربی قرار دارد مطابق شکل 1 از سمت شمال به روستاهای جبیند و قراکلک، از سمت جنوب به روستاهای ایده لوی خان و دمیرچی، از غرب به روستاهای بسیط، توپ آغاج و از شرق به روستاهای زنجیر آباد و صوفی حسن متصل می­باشد. اقلیم این روستا مدیترانه­ای و در منطقه معتدل قرار دارد. مطابق آمار سازمان هواشناسی شهرستان هشترود و استان آذربایجان­شرقی، مطابق جدول 1 بیشترین و کمترین دمای هوا در گرم­ترین و سردترین ماه­های سال بترتیب در تیر ماه و بهمن ماه در محدوده 41 الی23- درجه سانتی­گراد می­باشد. از نظر میزان بارش یک منطقه نیمه خشک می­باشد. بیشتر خاک­های روستا از نظر حاصلخیزی متوسط به بالا بوده ولی آهک بالای خاک از مهمترین مشکلات خاک­های روستا است (2، 11 و 12).

رودخانه ­ها و چشمه­‌ها

در روستای آتش­‌بیگ دو رودخانه اصلی با نام­های قرّانقو و جبیید وجود دارند که موقعیت آنها در تصویر ماهواره­ای کاملاً واضح است که اولی از کوه سهند و دومی از کوه آغ­داغ سرچشمه می­گیرد و درست در گوشه پایین روستای آتش­بیگ (جنوب شرقی) به همدیگر ملحق می­شوند و در نهایت با پیوستن به رود قزل­اوزن و ارس به دریای خزر می­ریزند رودخانه قرّانقو بزرگترین و پر­آب ترین رودخانه آذربایجان­شرقی می­باشد. به برکت آب این دو رودخانه باغات و مزارع آبی زیادی در اطراف آنها وجود دارند و ماهی­گیری از رودخانه­ها جزء یکی از منابع تغذیه و سرگرمی­های گردشگران و اهالی روستا بوده است که متاًسفانه بدلیل استفاده بیش از حد ماده­ای به نام مرگ ماهی و نیز سموم کشاورزی زیاد در سال­های اخیر، امروزه اصلاً ماهی در رودخانه­های مذکور وحود ندارد و مردم همیشه حسرت روزهای گذشته را می­خورند. همچنین، در این روستا چشمه­های فراوانی وجود دارند که مثل نام خود روستا، وابسته به زمان نام­های متفاوتی داشته­اند و برخی از آنها به گویش محلی امروزی عبارتند از  چشمه بسیار مشهور آرا گوزه (که آب شرب روستا با لوله کشی از این چشمه تاًمین می­شود)، چوپلیجه، شیرّ آتان، شنوو، یومبری گوزه (3 چشمه با نام مشابه در موقعیت­های مختلف روستا)، عشقعلی بولاغی، گولتیخ چمن، سنح چکن (2 چشمه بزرگ با فاصله 200 متری از همدیگر)، قوشا بولاغ، قیزدیرما بولاغی (2 چشمه با فاصله 200 متر از همدیگر)، داش بولاغ، قیبلا بولاغی، صفر گوزه­سی، جعفر گوزه­سی، خان گولی، کند قاباغی، گوللویه، جین­دره­سی بولاغی، جیرانلار، چشمه زیر روستا، شور بولاغ، کوتورگه و  بسیاری از چشمه­ها که به مرور زمان بویژه طی خشک­سالی­های ده سال اخیر خشک شده­اند. بطور کلی روستای آتش­بیگ تنها روستای منطقه است که علاوه بر مردم آن، مزارع و باغات آن نیز از این نظر مکفی می­باشند و هیچ وقت  خشک­سالی­ها باعث آزار و اذیت آنچنانی اهالی روستا نشده است.

نام و  تاریخچه روستا براساس گفته­‌های مردم و مدارک مکتوب

گذشته این روستا به قبل از زمان زرتشتیان برمی­گردد و جزء آتشکده های زمان مذکور به حساب می­آمده است. نام­های قاسم بیگ (در زمان نادر شاه)، آتاش بی، آتاش بیگ، آتش بیگ وابسته به زمان روی آن گذاشته شده است. چندین بار در جنگ­های روسیه علیه ایران محل برخورد نظامی لشکریان روس و ایران بوده است.  قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران به ­عنوان مرکز خیلی از روستاهای اطراف بوده است. در سال 1321 هجری شمسی اکثر ادارات دولتی روستای آتش­بیگ به سراسکند (شهرستان هشترود امروزی) انتقال یافته و مرکزیت خود را با این شهرستان عوض کرد و چون شهرستان هشترود از نظر موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی بسیار ضعیف است از همان موقع انتقال ادارات از روستای آتش­بیگ به آنجا، تمامی روستاها از نظر معیشتی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... رو به افول گذاشتند. چرا که در مقایسه با شهرستان هشترود، روستای آتش­بیگ به دلیل داشتن دو رودخانه بزرگ به نام­های جبیند و قرّانقو(بزرگترین و پر­آب ترین رودخانه آذربایجان­شرقی)، موقعیت جغرافیایی مناسب، داشتن زمین­های حاصل­خیز زیاد و همچنین، منابع و معادن طبیعی وضعیت بسیار بهتری داشته و دارد. به همین دلیل بعد از انقلاب اسلامی اکثر ساکنین برای امرار معاش راحت­تر رو به مهاجرت به شهرهای اطراف از جمله مراغه، ارومیه، تبریز و تهران آورده­اند (1، 8 و 9).

اماکن و بناهای تاریخی

روستای آتش­‌بیگ به دلیل قدمت تاریخی بسیار زیاد، دارای­آثار باستانی ­زیادی ­از جمله شش روستای تخریب شده (به نام­های گوللویه، شنو، دگیرمان، دولاما تپه، بیز تپه، چوپلیجه و خرابه که نام برخی از آنها از جمله شنو که یکی از روستاهای زمان زرتشتی است) می­باشد که به دلایل مختلف از جمله عدم رسیدگی سازمان­ها و موسسات دولتی ­ذیربط تخریب شده و ساکنین جدید حتی نام آنها را نمی­دانند ولی­ افراد آشنایی که جدشان به روستای آتش­بیگ برمی­گردد، حتی از کشورهای خارجی به بازدید آنها می­پردازند (1، 8، 9، 11 و 13). روستای شنو (شاه نو) به زمان ساسانیان برمی­گردد و طبق اسناد و گفته­های مردم بدلیل وجود مارهای زیاد در روستا، اهالی آن به روستای آتش­بیگ کوچ کرده­اند. روستای تخریب شده خرابه تا زمان نادر شاه پابرجا بوده است و گوللویح نیز تا زمان ناصرالدین شاه دارای سکنه بوده و روستای حسینلو از توابع روستای آتش­بیگ در سال 1373 خالی از سکنه شده و ساختمانها و مزارع آنجا نیز تبدیل به خرابه شدند و مابقی املاک کشاورزی و ... به ساکنین روستاهای اطراف بویژه اهالی روستای آتش­بیگ فروخته شدند.

      بطور کلی از مطالب برمی­آید که اهالی روستاهای اطراف از بدو تاریخ بدلیل موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی (مراکز دولتی مخصوصاً رودخانه و چشمه­های فراوان) روستای آتش­بیگ آنجا را برای سکونت ترجیح می­داده­اند که هم اکنون نیز این روستا چنین ارجحیت را حفظ کرده است.

حوادث و وقایع تاریخی

روستای آتش‌­بیگ به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص، چندین بار در جنگ­های روسیه علیه ایران ­محل برخورد نظامی لشکریان روس و ایران بوده است.

در زمان­ مغولان این روستا مورد حمله قرار گرفته و خسارات سنگینی به آن وارد شده از جمله تمام دست نوشته ها و مکتوبات آتش زده شده­‌اند.

همچنین، حدود دویست سال پیش قبرستان روستا آتش می گیرد و مردم تلاش زیادی برای خاموش کردن آن انجام می­دهند که سرانجام با دعای سیدی به نام رضی موفق به این کار می­شوند (8 و 9).

محل اماکن عمومی

سه مدرسه در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان به ترتیب با نام های شهید دستغیب، شهید جعفر اکبری و دبیرستان امام خمینی(ره)­ در روستای آتش­بیگ وجود دارند که دو مورد اول حتی­ از زمان قبل از انقلاب اسلامی فعالیت دارند. مسجد جامع روستای آتش­بیگ که به دلیل قدمت بسیار بالا چندین بار تعمیر و بازسازی شده است و آخرین بار در سال 1380 توسط یکی از خیرین روستا که ساکن تهران است به نام حاج یوسف­علی صدقی بازسازی شده است.گرمابه عمومی روستا تا سال 1356 فعالیت داشته و بعد از آن تخریب شده است. امامزاده کنار قبرستان، امامزاده داخل روستا و امامزاده گوللویه از مهمترین امامزاده­های روستای آتش­بیگ به شمار می­آیند. پاسگاه انتظامی این روستا مجهزترین و بهترین پاسگاه انتظامی استان آذربایجان­شرقی است. مرکزخدمات کشاورزی، تعاون روستایی، درمانگاه شبانه روزی، شبکه بهداشت و درمان، دهیاری، پست بانک، اداره مخابرات و شورای حل اختلاف از جمله ادارات دولتی روستای آتش­بیگ و روستاهای اطراف است (9).

جدول 2- مشخصات جمعیتی (1، 6، 9 و 11).

تعداد جمعیت	856
تعداد خانوار	165
جمعیت شاغل	275
جمعیت بیکار	300
ازدواج	میانگین 5 سال اخیر: 5 مورد در سال
طلاق	2/. درصد
زاد و ولد	میانگین 5 سال اخیر: 5 مورد در سال
تحرک اجتماعی	صعودی
روابط	صمیمی و چهره به چهره و غیر رسمی
تاریخچه مالکیت اراضی	از زمان تقسیمات و اصلاحات تا 10 سال قبل قولنامه و از آن به بعد سندی
وضعیت قبل از اصلاحات اراضی	ارباب رعیتی بوده است.
واکنش به اصلاحات ارضی	اربابان روستا نارضایتی نشان می­داده­اند ولی رعیت بدلیل رهایی از مالیات­های سنگین اربابان رضایت کامل نشان می­داده­اند.

راه­های ارتباطی با شهرها و روستاهای اطراف

روستای آتش­بیگ از طریق دو راه اصلی آسفالت از سمت جنوب به شهرهای مراغه، هشترود، روستاهای جنوبی و اتوبان تهران-تبریز متصل می­شود­ که درست در گوشه جنوب شرقی روستا با فاصله کمی از محل تلاقی دو رودخانه جبیند و قرانقو با هم تلاقی پیدا می­کنند و یک راه اصلی از سمت شمال این روستا را به روستاها و شهرهای شمالی متصل می­کند (11).

تعلیم و تربیت

در گذشته، افراد علاقه­ی ­زیادی برای کسب علم ­داشتند اما به دلیل نبود امکانات و همچنین کار کشاورزی زیاد نمی­توانستند به کسب علم بپردازند. اما امروزه به دلیل امکانات رفاهی بیشتر و سهولت در رفت و آمد­ها راحت­تر به تحصیل ­می­پردازند و به درجات بالای علمی­ می­رسند. از جمله شخصیت­های برجسته که در زمینه­های علمی_فرهنگی­از این روستا برخواسته­اند می­توان به ارشد سلطان (حاکم آتش­بیگ)، جنرال خان (حاکم آتش­بیگ)، نصرت­الله فتحی (شاعر و نویسنده)، عطاءالله امیری (شاعر)، دکترکریم عیوضی (متخصص ارتوپدی)، دکتر قدرت عیوضی ( متخصص اطفال)، دکتر عبدالله عیوضی (متخصص دندانپزشکی)، عزیز دهپور (استاد دانشگاه امام حسین ع)، حجت غیبی (عضو هیاًت علمی دانشگاه)، دکتر فیروز لطفی (دکتری شیمی و صاحب شرکت خصوصی بین­المللی)، دکتر علی شمس نو (عضو هیاًت علمی دانشگاه زنجان)، دکتر یاور شرفی (عضو هیاًت علمی دانشگاه مراغه)، فرامرز اصفهانی (قاضی دادگستری شهر ری)، مجید پاشایی (قاضی دادگستری اسلام­شهر)، روح­الله وهاب­زاده (رئیس سابق دادگستری ارومیه)، علیرضا شجاعی (وکیل دادگستری) و... اشاره نمود (1، 9 و 11). البته دانشجویان و فارغ­التحصیلان زیادی در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد در حال تحصیل هستند که در آینده نه چندان دور شاهد درخشش آنان خواهیم بود از جمله، محسن دهپور، غلام­رضا شجاعی، حمیدرضا شجاعی، محمدرضا شجاعی، علی رستمی، علی شرفی، احمد اصفهانی، مهدی هشترودی، نیّره غلامی، مریم صمدیه، و ... که همگی فارغ­التحصیل کارشناسی ارشد در رشته­های مختلف می­باشند. در سطح کارشناسی چون آمار بسیار بالاست از نام بردن افراد صرفنظر می­شود (1، 9 و 11).